Η ερχόμενη Κυριακή, στις 01 Μαρτίου 2020, ονομάζεται “Κυριακή της Τυρινής”. Τυρινή Εβδομάδα: Έθιμα Νηστεία. Πότε ανοίγει το τριώδιο.
Η Κυριακή της Απόκρεω είναι η τελευταία μέρα κατά την οποία τρώμε κόκκινο κρέας.
Η εβδομάδα μεταξύ: της Κυριακής της Απόκρεω και της Κυριακής της Τυρινής είναι η εβδομάδας κατά την οποία τρώμε ψάρι,γάλα,αυγά και τυρί.
Η Κυριακή λοιπόν αμέσως πριν απ την αρχή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι ευρέως γνωστή ως Κυριακή της Τυροφάγου ή Τυρινής και είναι μια μέρα με πολλά λαογραφικά δρώμενα σε διάφορες περιοχές της Ελλάδος.
Να σας θυμίσουμε λοιπόν πως αυτή η εβδομάδα που διανύουμε ονομάζεται “της Τυροφάγου” ή και αλλιώς γνωστή ως “λευκή εβδομάδα” γιατί αυτή την βδομάδα οι χριστιανοί δεν τρώνε καθόλου κρέας ώστε να είναι έτοιμοι για τη μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής.
Οι τρόποι νηστείας.
Περίοδος Τριωδίου.
Κατά την εβδομάδα της Τυροφάγου , κατάλοιπο της Τεσσαρακοστής των 8 εβδομάδων, προστέθηκαν και άλλες δύο, η “Προφωνήσιμος” και η “Απόκρεως”, για να γίνουν 3 οι εβδομάδες προετοιμασίας πλησιάζοντας στη Μ. Τεσσαρακοστή. Η περίοδος αυτή λοιπόν ονομάζεται “Τριώδιο”.
Στη Νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής μπαίνουμε σιγά σιγά, κατά την περίοδο του Τριωδίου, στην περίοδο πνευματικής προετοιμασίας για την είσοδό μας σε αυτήν.
Κατά την πρώτη εβδομάδα (ξεκινώντας από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου μέχρι την Κυριακή του Ασώτου), που είναι γνωστή ως Προφωνήσιμη, επειδή αποτελεί την προαναγγελία της Μ. Τεσσαρακοστής, ή “αρτσιβούριο” (προπομπός), έχουμε όλες τις μέρες της εβδομάδος “κατάλυσιν εις πάντα”.
Κατά την δεύτερη εβδομάδα, την εβδομάδα της Αποκριάς ή Κρεατινής
(ξεκινώντας από την Κυριακή του Ασώτου μέχρι την Κυριακή των Απόκρεω):
Καταλύουμε εις πάντα, εκτός Τετάρτης και Παρασκευής, ημέρες αυστηρής νηστείας.
Η Κυριακή των Απόκρεω, είναι η τελευταία ημέρα, που τρώμε κρέας.
Κατά την τρίτη εβδομάδα, την Τυροφάγο εβδομάδα ή Τυρινή (ξεκινώντας από την Δευτέρα μετά την Κυριακή των Απόκρεω μέχρι και την Κυριακή της Τυροφάγου):
Καταλύουμε από όλα, όλες τις ημέρες, εκτός από κρέας (λευκή νηστεία). Κατά την εβδομάδα αυτή ο Άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης την ονομάζει “προνήστιμον” και η υμνογραφία “προκαθάρσιον”, επειδή μας προετοιμάζει για να περάσουμε στην Τεσσαρακοστή.
Την Κυριακη της Τυρινης, φετος στις 1 Μαρτιου 2020, κλεινει η προπαρασκευαστικη περιοδος των 3 εβδομαδων του Τριωδιου και μεταβαινουμε στην Μ. Τεσσαρακοστη.
Νηστεία Μ. Τεσσαρακοστή:
Την Μ. Τεσσαρακοστή η νηστεία είναι αυστηρή άνευ καταλύσεως “οίνου και ελαίου”.
Κρασί και λάδι καταλύουμε μόνο το Σάββατο και τις Κυριακή (λύση της νηστείας), και κατά την εορτή των Άγιων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων. Εάν ορισμένοι καταναλώνουν λάδι τη Δευτέρα, την Τρίτη και την Πέμπτη αυτό γίνεται για κάποιους συγκεκριμένους λόγους αδυναμίας ή ασθενείας, με τη διάκριση και έγκριση του Πνευματικού.
ΕΘΙΜΑ ΤΥΡΙΝΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ
ΑΡΚΑΔΙΑ ΤΥΡΙΝΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ:
Αμέσως μετά απ την Κρεατινή εβδομάδα και εβδομάδα της απολυτής ακολουθεί η Τυρινή Εβδομάδα, με ιδιαίτερη έμφαση των εορτασμών την Τυρινή Κυριακή (01/03).
Την εβδομάδα αυτή λοιπόν εξαφανιζόταν από το σπίτι όλα τα κρεατικά.
Το Παστό ήταν στις λαγήνες του, και κανείς δεν αρτευόταν.
Οι τσομπάδηδες μοίραζαν γάλα στους χωριανούς τους για να φτιάξουν τις γαλόπιτες τις ξιπόλυτες, τις μακαρονόπιτες και τυρόπιτες να πήξουνε τις γιαούρτες.
Οι νοικοκυρές ετοίμασαν τα γαλακτερά φαγητά και γλυκίσματα αυτά για να κεράσουν τις μπούλες και τους φίλους . Τα ψάρια επιτρέπονταν στο σιτηρέσιό τους.
Το Σάββατο της Τυρινής οι γυναίκες έφτιαχναν τα ψυχούδια. Πολύ μικρά στρογγυλά ψωμάκια με τη σφραγίδα στη μέση σαν πρόσφορο. Την μέρα αυτή μαζεύονται και τα παιδιά στα νεκροταφείο.
Κάθονται καταγής. Παίρνουν από ένα ψυχούδι και λένε:
“Είδαμε δεν είδαμε. Θεός συγχωρήσει τα, τους περσινούς,τους φετεινούς και τους απολησμονημένους.”
“Νουνό προς νουνό, θεός συγχωρέσει”
“Κυράκα μας προς κυράκα μας θεός συγχωρέσει”
Οι γυναίκες μαζί με τα ψυχούδια, έχουν ένα σίδερο του σιδερώματος με αναμμένα κάρβουνα για να ρίξουν μαζί με λιβάνι πάνω στο μνήμα. Στις ψυχές προτού φύγουν θα αφήσουν μια μπουκιά ψυχούδι μουσκεμένο στο κρασί.
Μεγάλη έμφαση σε όλα δίνονταν την Κυριακή της Τυρινής.
Το πρωί ήταν ο καθιερωμένος εκκλησιασμός.
Το μεσημέρι το γιορτινό τραπέζι περιελάμβανε: πρώτα το τυροζούμι (αραιή άρμη), ψάρι βακαλάο, πλακί ή ψητό στη μπουγάνα με σκορδαλιά.
Ο βακαλάος τότε ήταν το φαγητό των φτωχών.
Συνοδευόταν από γαλόπιτα την ξιπόλυτη, γιατί δεν είχε φύλλο.
Το βράδυ ετοίμαζαν μακαρόνια με μπόλικη μυζήθρα και με χοιρινό λίπος που συνοδευόταν από τηγανητό βακαλάο και κρασί.
Το πρώτο μακαρόνι τα κορίτσια το έβαζαν χωρίς να το δει κανείς, κάτω από το μαξιλάρι τους για να δουν ποιόν θα παντρευτούν.
Έτρωγαν και τη γαλόπιτα ανάμεσα σε όλα, με ευχές “Καλή Σαρακοστή” και “ανάπαυση στις ψυχές των πεθαμένων”.
Το γλέντι τέλειωνε με το ψήσιμο των αυγών στη θράκα ή μάλλον στη χόβολη, ένα για τον καθένα του σπιτιού αλλά και για κάθε ζωντανό. Μερικά ίδρωναν και άλλα έσπαζαν. Σε κάθε περιοχή ερμήνευαν το γεγονός διαφορετικά.
Κρέμαγαν το δεμένο αυγό από το νταβάνι, ο πατέρας το κουνούσε στα ανοιχτά στόματα των παιδιών για να το πιάσουνε. Ήταν ο τυχερός αυτός που το έπιανε.
Σε κάποιες περιοχές, από το αυγό της Κυριακής της Τυρινής έτρωγαν μόνο το μισό.
Το άλλο μισό δε το πετούσαν για να το ολοκληρώσουν την Ανάσταση τρώγοντας το άλλο μισό.
Έτσι επιτυγχάνονταν ο κύκλος της Σαρακοστής.
Με τα αυγα τελειωναν οι Αποκριες και με αυγα αρχιζε το Πασχα.
Εκείνο το ίδιο βράδυ έδιωχναν επίσης τους ψύλλους από το σπίτι τους.
Έβγαιναν έξω φωνάζοντας τους γείτονες.
Αν ο γείτονας ξεχνούσε το έθιμο κι έβγαινε έξω του έλεγαν:
“Εμεις τους ξεχειμωνιασαμε, εσεις να τους ξεκαλοκαιριασετε”.
Το κοινό τραπέζι μεταξύ όλων των συγγενών και φίλων γινόταν το βράδυ της τελευταίας Αποκριάς. Πρώτος ο παππούς καμάρωνε την γενιά του μετά έκανε το σταυρό του και στο τέλος εύχονταν “Καλή Σαρακοστή” μαζί με ορμήνιες:
“Ομόνοια και γεροσύνη, γεροσύνη να έχουμε εμείς και τα ζώα μας.”
Επιβεβαιωνόταν το δέσιμο μέσα και από την διαδικασία του “συχώριου”.
Τα αποφάγια από το σπίτι πήγαιναν στα 3 σημεία του χωραφιού ή τα θα τα έδεναν οι γυναίκες σε 3 κόμπους μέσα στα πατσαβούρια καθώς έλεγαν:
“Δένω την αλεπού, τα φίδια, τις νυφίτσες, όλα τα σούρμενα και τα πετούμενα.”
Θα τα τοποθετούσε στη ρίζα των βάτων ένα αρσενικό παιδί.
Ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής δημοσίευσε πληροφορίες για την Εβδομάδα της Τυρινης στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης:
“Αυτή την εβδομάδα της Τυρινής νηστεύουμε διαφορετικά, ώστε να είμαστε καλοί οικονόμοι των δωρεών του Θεού” έγραψε στον λογαριασμό του ο κ. Ελπιδοφόρος, Σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής. “Δεν νηστεύουμε για να γίνουμε άξιοι, αλλά γιατί ξέρουμε ότι ο Κύριος, μας έσωσε, παρά την αναξιότητά μας.”
ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΥΡΙΝΗΣ:
Έθιμα διατροφής κατά την Κυριακή της Τυρινής.
Η Κυριακή της Απόκριας είναι η τελευταία μέρα που τρώνε κόκκινο κρέας.
Η εβδομάδα μεταξύ της Κυριακής της Απόκρεω και της Κυριακής της Τυρινής είναι οι μέρες που τρώνε ψάρι, τυρί, γάλα και αυγά.
Ακόμη και κάποια παραδοσιακά σατυρικά τραγούδια μεταφέρουν το θέμα του αποχαιρετισμού του τυριού (Τύρος) και του καλωσορίσματος, του κρεμμυδιού και του πράσου.
Στην Αρκαδία, υπήρχε πάντα η παράδοση να τρώγεται το τυροζούμι, υδαρές βραστό με άγρια χόρτα σερβιρισμένο με κομμάτια τυριού μυζήθρα. Σερβίρεται σαν πρώτο πιάτο, ενώ όλοι όσοι κάθονται στο τραπέζι το τρώνε αφού πρώτα σηκώσουν το τραπέζι με τα χέρια τρεις φορές.
Το κυρίως πιάτο είναι μακαρόνια πασπαλισμένα με πολύ τυρί. Κατά τη διάρκεια του απογεύματος, τα ανύπαντρα νεαρά άτομα θα κλέψουν ένα κομμάτι μακαρόνι και θα το βάλουν κάτω από το μαξιλάρι τους για να ονειρευτούν ποιον θα παντρευτούν.
Οι κοινότητες των Βλάχων των ορεινών περιοχών της κεντρικής Ελλάδας φτιάχνουν παραδοσιακές γαλατόπιτες, τυρόπιτες ή πίτες με τραχανά.
Κάρπαθος Τύρινη Εβδομάδα:
Στο νησί της Καρπάθου κατά την παράδοση όλοι καλούνται στο σπίτι του δημάρχου, όπου υπάρχει ένας μεγάλος μπουφές με ψάρι, γαλακτοκομικά προϊόντα, γλυκά φτιαγμένα µε μυζήθρα, πουτίγκα ρυζιού και ποτό, που ονομάζεται σιτάκα καρυκευμένο με βούτυρο και μέλι.
Μήλος Τύρινη Εβδομάδα:
Στη Μήλο και την Κέα τα υπολείμματα του φαγητού από τη γιορτή της Τυροφάγου μένουν στο τραπέζι μέχρι το επόμενο πρωί, για την περίπτωση που το φάντασμα του σπιτιού πεινάσει την νύχτα.
Έθιμο της Τυροφάγου είναι το βραδινό γεύμα να τελειώνει με αυγά, βρασμένα ή ψημένα στο τζάκι.
Σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας, τα μέλη της οικογένειας βάζουν τα αυγά τους κοντά στην θράκα του τζακιού για να ψηθούν και περιμένουν να δουν ποιανού το αυγό θα «ιδρώσει» πρώτο (σημάδι ότι αυτός ή αυτή θα έχουν καλή χρονιά).
Ο συμβολισμός της παράδοσης είναι ότι σφραγίζεται το στόμα με αυγό και ανοίγει το στόμα με αυγό το Πάσχα.
Καστοριά Τύρινη Εβδομάδα:
Ένα παλιό έθιμο στην Καστοριά είναι το χάσκαρις: ένα αυγό δένεται στο άκρο μίας κλωστής και περνάει γρήγορα από στόμα σε στόμα. Το άτομο που καταφέρνει να το πιάσει είναι ο νικητής.
Επίσης το ίδιο έθιμο υπάρχει και στη Σύρο:
Στη Σύρο λοιπόν επίσης κρεμούν ένα αυγό στο ταβάνι και έτσι όπως κάθονται όλοι γύρω από το τραπέζι του δίνουν μια σπρωξιά με το κουτάλι και φέρνει βόλτα στο τραπέζι και δοκιμάζουν ο καθένας να το πιάσει με το στόμα του.
“Με αυγό κλείνουμε το στόμα μας για τη Σαρακοστή και την Λαμπρή πάλι με αβγό το ξανανοίγουμε”
Κύπρος Τύρινη Εβδομάδα:
Στην Κύπρο και ειδικά στην Πάφο, έχουνε το παρόμοιο έθιμο της “Δαγκαννούρας” κατά το οποίο καίνε την κλωστή με την οποία έχουν δέσει το αυγό.
Αν καεί η κλωστή, η χρονιά θα είναι καλή. Επίσης στην Καστοριά καίν την κλωστή και παρατηρούν πόσα ψηλά θα καεί κάνοντας παράλληλα προγνώσεις και ευχές για το ύψος που θα φθάσουν τα στάχυα των σιτηρών που έχουν σπείρει.
ΕΘΙΜΑ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΥΡΙΝΗΣ:
- Έθιμο “Φανών” στην Κοζάνη.
Το χαρακτηριστικό της κοζανίτικης αποκριάς είναι οι Φανοί. Οι Φανοί είναι οι φωτιές που ανάβουν στις γειτονιές της πόλης και γύρω τους στήνονται γλέντια με χορό και τραγούδια.
- “Μπουμπούνες” Καστοριά.
Παρόμοιο έθιμο με του Φανούς της Κοζάνης είναι οι Μπουμπούνες της Καστοριάς. Οι «Μπουμπούνες» είναι επίσης τεράστιες φωτιές που ανάβουν στις πλατείες της Καστοριάς. Είναι ένα προχριστιανικό έθιμο, που ζει ακόμη και σήμερα.
- “Τζαμάλα” στα Ιωάννινα.
Αποκριάτικο έθιμο στα Ιωάννινα το οποίο υπάρχει από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Ξεκινάει το βράδυ της Κυριακής της Τυρινής με το άναμμα μεγάλων φωτιών σε κάθε γειτονιά των Ιωαννίνων.
- “Ο Μπέης” στον Έβρο.
Ένα ξεχωριστό έθιμο την Κυριακή της Τυρινής στον Έβρο. Το πρωί της Κυριακής ο “Μπέης” τούρκος αξιωματούχος μαζί με τη σύζυγό του, τη μπέινα, και έναν θίασο με πρόσωπα που διαφοροποιούνται από χωριό σε χωριό (ο Αράπης, ένα αστείο πρόσωπο μαυρισμένο με καπνιά από τους ξυλόφουρνους που υπήρχαν στις αυλές των σπιτιών, ο Κατής, δικαστής, με τους τέσσερις ακολούθους του, ο κλητήρας, ο χωροφύλακας, ο ταμίας, ο γιατρός, η τσιγγάνα, ο αρκουδιάρης και η αρκούδα. Σε αυτούς του ρόλους είναι άνδρες μεταμφιεσμένοι οι οποίοι επισκέπτονται τα σπίτια του χωριού ξεκινώντας από αυτό του ιερέα και ο Μπέης εισπράττει το φόρο του κατακτητή, μοιράζει ευχές, σατιρίζει τους πάντες και δέχεται και ο ίδιος τα πειράγματα, από το θίασο αλλά και των συγχωριανών στους οποίους με τη σειρά του εύχεται καλή σοδειά αλλά μπορεί να επιβάλλει και διάφορες ποινές.
- Ο χορός της “γκαμήλας” στη Λαμία.
Η στολισμένη “γκαμήλα” δίνει τον γιορτινό τόνο στο καρναβάλι της Λαμίας. Την Κυριακή της Αποκριάς προηγείται της παρέλασης αρμάτων στους κεντρικούς δρόμους της πόλης.
- Το “Γαϊτανάκι” στη Λιβαδειά.
- Το «κοντοσούβλι γίγας» στην Αμφίκλεια.
- Η Χάρμαινα στην Άμφισσα.
- Ο “γέρος” και η “κοπέλλα” στη Σκύρο.
- Ο “Βενετσιάνικος Γάμος” στο Τζάντε.
- Ο “Γενιτσαρίστικος Χορός” στα Λεχαινά.
- Οι “Κουμουζέλες” σε Λέρο, Κω και Σύμη.
ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΤΗΣ ΤΥΡΙΝΗΣ:
ὁ Ἱερεύς: Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν, πάντοτε, νῦν, καὶ ἀεί, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.
Δεῦτε, προσκυνήσωμεν καὶ προσπέσωμεν τῷ βασιλεῖ ἡμῶν Θεῷ.
Δεῦτε, προσκυνήσωμεν καὶ προσπέσωμεν Χριστῷ, τῷ βασιλεῖ ἡμῶν Θεῷ.
Δεῦτε, προσκυνήσωμεν καὶ προσπέσωμεν αὐτῷ Χριστῷ, τῷ βασιλεῖ καὶ Θεῷ ἡμῶν.
Ψαλμὸς ργ’ (103)
Εὐλόγει ἡ ψυχή μου, τὸν Κύριον, Κύριε ὁ Θεός μου ἐμεγαλύνθης σφόδρα.
Ἐξομολόγησιν καὶ μεγαλοπρέπειαν ἐνεδύσω, ἀναβαλλόμενος φῶς ὡς ἱμάτιον.
Ἐκτείνων τὸν οὐρανὸν ὡσεὶ δέῤῥιν, ὁ στεγάζων ἐν ὕδασι τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ.
Ὁ τιθεὶς νέφη τὴν ἐπίβασιν αὐτοῦ, ὁ περιπατῶν ἐπὶ πτερύγων ἀνέμων.
Ὁ ποιῶν τοὺς Ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα, καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς φλόγα.
Ὁ θεμελιῶν τὴν γῆν ἐπὶ τὴν ἀσφάλειαν αὐτῆς, οὐ κλιθήσεται εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος.
Ἄβυσσος ὡς ἱμάτιον τὸ περιβόλαιον αὐτοῦ, ἐπὶ τῶν ὀρέων στήσονται ὕδατα.
Ἀπὸ ἐπιτιμήσεώς σου φεύξονται, ἀπὸ φωνῆς βροντῆς σου δειλιάσουσιν.
Ἀναβαίνουσιν ὄρη, καὶ καταβαίνουσι πεδία εἰς τόπον, ὃν ἐθεμελίωσας αὐτά.
Ὅριον ἔθου, ὃ οὐ παρελεύσονται, οὐδὲ ἐπιστρέψουσι καλύψαι τὴν γῆν.
Ὁ ἐξαποστέλλων πηγὰς ἐν φάραγξιν, ἀνάμεσον τῶν ὀρέων διελεύσονται ὕδατα.
Ποτιοῦσι πάντα τὰ θηρία τοῦ ἀγροῦ, προσδέξονται ὄναγροι εἰς δίψαν αὐτῶν.
Ἐπ’ αὐτὰ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ κατασκηνώσει ἐκ μέσου τῶν πετρῶν δώσουσι φωνήν.
Ποτίζων ὄρη ἐκ τῶν ὑπερῴων αὐτοῦ ἀπὸ καρποῦ τῶν ἔργων σου χορτασθήσεται ἡ γῆ.
Ὁ ἐξανατέλλων χόρτον τοῖς κτήνεσι, καὶ χλόην τῇ δουλείᾳ τῶν ἀνθρώπων.
Τοῦ ἐξαγαγεῖν ἄρτον ἐκ τῆς γῆς καὶ οἶνος εὐφραίνει καρδίαν ἀνθρώπου.
Τοῦ ἱλαρῦναι πρόσωπον ἐν ἐλαίῳ καὶ ἄρτος καρδίαν ἀνθρώπου στηρίζει.
Χορτασθήσονται τὰ ξύλα τοῦ πεδίου, αἱ κέδροι τοῦ Λιβάνου, ἃς ἐφύτευσας.
Ἐκεῖ στρουθία ἐννοσσεύσουσι, τοῦ ἐρωδιοῦ ἡ κατοικία ἡγεῖται αὐτῶν.
Ὄρη τὰ ὑψηλὰ ταῖς ἐλάφοις, πέτρα καταφυγὴ τοῖς λαγῳοῖς.
Ἐποίησε σελήνην εἰς καιρούς ὁ ἥλιος ἔγνω τὴν δύσιν αὐτοῦ.
Ἔθου σκότος, καὶ ἐγένετο νύξ ἐν αὐτῇ διελεύσονται πάντα τὰ θηρία τοῦ δρυμοῦ.
Σκύμνοι ὠρυόμενοι τοῦ ἁρπάσαι, καὶ ζητῆσαι παρὰ τῷ Θεῷ βρῶσιν αὐτοῖς.
Ἀνέτειλεν ὁ ἥλιος, καὶ συνήχθησαν, καὶ εἰς τὰς μάνδρας αὐτῶν κοιτασθήσονται.
